Lûgat manası ; Mikrobe , mikrop ,mikroskopik organizma(Çıplak gözle görülmesi mümkün olmayan, ancak mikroskopla görülebilen, hastalığa sebep olabilen çok küçük canlı), en küçük canlı…, mecazi anlamda ise çok muzır, zararlı, kötü şahıslar için söylenilen kelime.
Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğünde Mikrop; Mikroorganizmaların, özellikle de patojen mikroorganizmaların tanımlanmasında kullanılır şeklinde tanımlanılıyor.
Mecazi anlamda;
Bir köpek bir insanı ısırsa, bir kedi bir insanı tırmalasa, bir at bir insanı düşürse veya tekmelese,eşyasına zarar verse, o zaman yukardaki fiilleri veya benzerlerini yapan hayvanlara, hakkı olmadığı halde, haksız yere eliyle diliyle zarar veren insanlara,Yeteri miktarda alındığında, Yeteri miktardan fazla alındığında, yeteri miktarda alınmadığında veya yeteri süre etkisi altında kalındığında canlılara zarar verdiği tespit edilen Kimyasal, fiziksel maddelere de mikrop diyenler oluyor.
Bir Fili, eğitimli küçük bir çocuk yönlendirip, yürütebildiği gibi, şartlar uygun olduğu zaman küçük bir mikrop da üreyerek, küçük büyük her canlıyı hasta edebiliyor, hatta öldürebiliyor.
Genel anlamda canlı sağlığına zararlı olan her ne ise, ona mikrop deniliyor, mikrop benzetmesi yapılıyor.
Bugün için Canlılarda hastalık yapan etkenleri küçükten büyüğe doğru 4 ana başlıkta sınıflandırabiliriz;
1-Virüsler
2-Bakteriler
3-Mantarlar
4-Parazitler
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi 1972 yılı, 283 sıra nolu yayınlarından EVCİL HAYVANLARIN ENFEKSİYÖZ HASTALIKLARI adlı ders kitabından, Değişik Tıp ve Veteriner Fakülteleri,Tübitak ,Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ve Türk Dil Kurumunun internet sitelerinden,Tıp sözlüklerinden yararlanarak hazırladığım özetinin özeti, hatta onun da özetinin özeti veya matematiksel bir ifade ile kare kökünün kare kökü diyebileceğim, genel bilgiye yönelik bir anlatım olduğunu vurguladıktan sonra,yukardaki başlıkların anlamlarını vermeden önce, Sporadik,Endemik,Epidemik,Pandemik kelimelerinin anlamlarını vermekte yararlı olacağını düşünüyorum.
Sporadik:Küçük bir bölgede çıkan tek tük vaka şeklinde ve seyrek olarak görülen, fakat etrafına yayılma özelliği göstermeyen,
Endemik:Bir bölgede çıkıp,diğer bölgelere yayılma eğilimi göstermeyen,
Epidemik: Bir bölgede çıkıp,diğer bölgelere yayılma eğilimi gösteren,
Pandemik: Uluslararası yayılma özelliği olan, enfeksiyonlar için kullanılan bir kelimedir.Şap,Veba enfeksiyonları için pandemik karakterde enfeksiyon denebilir.
Zamanında alınan tedbirler(hijyen,aşılama,karantina vb) ve Çevre Faktörlerindeki(Rüzgar,sel, Hayvan pazarları,Göçmen kuşlar,seyahatlar) olumlu değişikliler: pandemik karakterdeki enfeksiyonu epidemik hatta endemik seviyeye düşürür, olumsuz değişiklikler ise: endemik karakterdeki bir enfeksiyonu epidemik hatta pandemik karakterde bir enfeksiyon haline dönüştürebilir.
Virüs:1. Genetik materyal olarak DNA veya RNA nükleotitlerinden birini bulunduran, makromoleküllerini sentezleyebilmek için kendisine ait enzim sistemleri bulunmayan ve bu nedenle de zorunlu hücre içi parazit olan, antibiyotiklerin etkimediği, interferonlara(Hücrelerin virüslere karşı oluşturdukları özel savunma maddesi.) duyarlı, bu gün için belirlenmiş en küçük mikroorganizma grubu.
Myxovirus ,Arbovirus ,Reovirus ,Picornavirus(I-entero virusler(1- Polioviruslar,2- Coxsackie virusları),II-rhino virusler) ,Poxvirus ,Herpesvirus ,Adenovirus ,Papovirus ana başlıkları altında yüzlerce çeşit hastalığa sebep olan virus çeşitleri vardır.
Sığır vebası,köpek gençlik hastalığı,
Newcastle:
Paramyxoviridae ,Kuş gribi:
Orthomyxoviruses,
Kuduz:
Rhabdoviruses, Çiçek:
Poxviruses,Marek: Herpes,Batı Nil humması hastalığı,Kırım
Kongo Hemorojik ateşi :
Arbovirus ,
Şap hastalığı :
Picornavirus grubundaki virusların oluşturduğu hastalıklara birer örnektir.
Yukardaki viruslar insanlar için de bulaşıcı hastalıklara sebep olur,yalnız insan vebası etkeni pastörella grubundan bir bakteridir. Sığır vebası virus grubundaki bir virus İnsandaki kızamık hastalığının etkenidir.
Viruslar genel olarak solunum yolu hastalıklarının birinci derecede sorumlusu olup, sırayla sindirim,
üriner ve sinir sistemi hastalıklarının oluşmasında sorunlu etkenlerdendir.
Bakteri:Hücre zarının üzerinde bir hücre duvarına sahip olan, sitoplazmalarında çıplak DNA’ları bulunan, küçük molekül ağırlıklı maddeleri kendilerine yarayan maddelere çevirmek üzere gerekli enzimlere sahip olan, çekirdek zarları olmadığından DNA ve RNA’ları stoplazma içinde bulunan, suda, toprakta veya bitki ve hayvanlar üzerinde parazit veya saprofit yaşayan, birçok hastalığa neden olan, ikiye bölünerek veya konjugasyonla genetik madde nakli yaparak eşeyli üreyen, prokaryot (İlkel hüre yapılı)organizmalar.
Streptokok,Stafilokok ,listeria,Korinebakteri,Mycobakteri, klostridial, aktinomikoz, basillus, Brusella, Enterobakteriler(Escherichieae,salmonelleae ,proteae..),Pastörella,hemofilus,Malleomyces, Vibrio,sporsuz anaeroblar,Aktinobasil, Spiroketa, ana başlıkları altında yüzlerce çeşit hastalığa sebep olan bakteri ve Riketsiya, Mykoplasma, gibi bakteri benzeri mikrop çeşitleri vardır.
Septisemileri:
Basillus antracis,
Enterobakteriler,
Tüberkülozu:
Mycobakteriler,
Abortusu:
Brusellalar,
listerialar
İnsanlarda Kolera, Hayvanlarda Kanlı ishal, Abortusu:
Vibriolar, Tetanoz, Yanıkara, Dizanteri, Enterotoksemi, Botilismusu:
Klostridialler grubu bakterilerin oluşturduğu hastalıklara verilen örneklerdendir.
Bazı bakteri ve mantarların yararlı oldukları,patojen bakterilere karşı, üremelerini ve zararlarını azaltıcı antioksidan özelliği, tat ve aromaya müspet etkilerinin olduğu tespit edilmiş olan bu tip mikroorganizmalar, probiyotik(Yaşam için) adı altında sınıflandırılıyor ve üretilerek ticari ürün olarak satılıyor.peynir,yoğurt,ekmek mayalanmaları, bazı bakteri. Küf ve maya mantarlarının kültürleri tarafından oluşuyor.
Bazı bakteri,virus ve parazitlerden yararlanılarak, aşılar üretilmektedir.Brusella aşısı,Şarbon(Antraks)aşısı,Şap aşısı…
MantarFotosentez yapamayan, tek hücreli veya ipliksi yapılar oluşturabilen, saprofit ve bazen de patojen de olabilen ökaryotik(Gelişmiş hücre yapılı) mikroorganizmalar,fungus.
Küf ve maya adı altında incelenirler,küfler çok hücreli ,mayalar tek hücreli olup nemli ortamları severler.Penisilin antibiyotiği, küf mantarlarından elde edilmiştir.Küf ve mayaların karbonhidratla etkileşimleri sonucu biyokimyasal olaya mayalanma,fermantasyon deniliyor, bazı küf ve mayaların (Probiyotik sınıfındakiler) fermantasyonu ile elde edilen ürünlere fermente ürünler deniliyor.
ParazitCanlı bir organizmanın üzerinde veya içerisinde organizmanın zararına yaşayan bitki veya hayvan, asalak. İnsanların, hayvanların ve bitkilerin üzerinde veya içerisinde bu canlıların aleyhine yaşayan canlılar.
Kimi yazarlar bakteri ve virüsleri da parazit olarak ifade etmektedirler.
Veteriner Hekimliği Terimleri SözlüğüProtozoonlar(Tek hücreliler): Leishmanialar(Kala-azar,şark çıbanı), Entamoeba(amipli dizanteri etkeni), Trypanosoma(uyku hastalığı), Toxoplasma, Sarcocystis, Plasmodium(sıtma etkeni), babesıosıs, theileria, Metazoalar(Çok hücreliler):Trematodlar(Kelebekler,yassı solucanlar), Sestodlar(Tenyalar,Şeritler), Nematodlar(Barsak solucanı,kıl kurtları), Annelidler(Halkalı solucanlar) , Akantosefaller(Başları dikenli kurtlar),Arthropodlar (Eklembacaklılar): Akarlar,
İnsektalar (böcekler) ana başlıkları altında yüzlerce çeşit hastalığa sebep olan parazit çeşitleri vardır.
Protozoalar ve Metazoalar canlı içinde yaşarlar, artropodalar canlı dışında yaşarlar, hastalık etkenlerini taşırlar canlılara temasla naklederler, kan emerler.
Mikrop olmadığı halde ;Kimyasal , fiziksel ve çevre kaynaklı etkenler:
Mikropların çoğalmasını veya azalmasını ,azlığı veya çokluğu halinde sağlam vücudun hastalanmasını veya hasta vücudun iyileşmesini etkileyen etkenler vardır. Bu etkenler: Mineral maddeler,vitaminler, ultraviole ışınlar,aşırı sıcak veya soğuk etkileri,stres,Travmalar sonucu (ezilme,yaralanma,kırılma)oluşan bozulmalar.
Örnekler:
Bakır yetersizliğinden: Enzootik ataksi,Demir yetersizliğinden :Anemi,Kalsiyum ve Fosfor yetersizliğinden: Hipokalsemi,A Vitamini yetersizliğinde: Zayıflama,Körlük,D Vitamini yetersizliğinde:Kemiklerde zayıflama,kolay kırılma
Tam donanımlı laboratuvarlarda(viroloji,bakteriyoloji,parazitoloji ,biyokimya) ,mikrop çeşitlerinin,fiziksel ve kimyasal etkenlerin, ayırıcı teşhisleri yapılabilir.
